Heredity and Evolution (IMP Question)

 Academy    Notice    Science  

Heredity and Evolution (IMP Question)

Science 2 Chapter 1

विज्ञान 2 प्रकरण 1

SSC Class 10

SSC इयत्ता 10

1 Mark

Q 1 A) Choose the correct option. 
प्रश्न 1 अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्यायाचे वर्णाक्ष लिहा.

1) Transfer of information from molecules of DNA to mRNA is called _____ process.

A. translocation B. translation C. transcription D. differentiation

1) DNA धाग्यावरील माहिती RNA धाग्यावर पाठवण्याच्या प्रक्रियेला ____ म्हणतात.

अ) स्थानांतरण ब) भाषांतरण क) प्रतिलेखन ड) उत्परिवर्तन 

2) Similarities in initial stages indicate the _______ evidence.

A. Connecting links B. Anatomical C. Embryological       D. Palaeontological

2) 'प्रारंभिक अवस्थेतील साम्य' यावरून _____ विषयक पुरावे दिसून येतात.  

अ) जोडणारे दुवे ब) शरीरशास्त्रीय क) भ्रूणविज्ञान ड) पुराजीव 

3) ______ is a vestigial organ in human beings.

A. Wisdom teeth B. Ear muscles C. Body hairs D. All the above 

3) _____ हे मानवी शरीरातील अवशेषांग आहे.

अ) अक्कलदाढ  ब) कानाचे स्नायु क) अंगावरील केस ड) वरील सर्व

4) Nitrogenous molecules ………….. does not present on mRNA strands.

A) Adenine B) Guanine C) Uracil D) Thymine

4) नायट्रोजनयुक्त रेणू ……….. mRNA वर अवलंबून नाहीत.

अ) अॅडेनाइन ब) ग्वानीन क) युरासिल ड) थायमिन

5) Various theories about the origin and development of living organisms have been proposed so far, among which the theory of ……………. is the most widely accepted.

A) Use and disuse of organs 

B) Natural selection

C) Successive development of organisms 

D) Inheritance of acquired traits 

5) सजीवांच्या उत्पत्ती आणि विकासाबाबत आतापर्यंत विविध सिद्धांत मांडले गेले आहेत, त्यापैकी ………. सर्वात व्यापकपणे स्वीकृत आहे.

अ) अवयवांचा वापर आणि निरुपयोग

ब) नैसर्गिक निवड

क) जीवांचा सलग विकास 

ड) अधिग्रहित वैशिष्ट्यांचा वारसा

6) The carbon dating method was developed by …………..

A) Willard Libby B) Charles Darwin C) Lamarck D) Johann Mendel 

6) कार्बनी वयमापन पद्धत ……….. ने विकसित केली होती.

अ) विलार्ड लिबी ब) चार्ल्स डार्विन क) लॅमार्क ड) जोहान मेंडेल 

7) It was asserted by ………….. that the principle of natural selection was useful in the gradual development of living organisms.

A) Willard Libby B) Charles Darwin C) Lamarck D) Johann Mendel

7) सजीवांच्या क्रमागत विकासासाठी नैसर्गिक निवडीचे तत्व उपयुक्त होते असे प्रतिपादन ……….. यांनी केले. 

अ) विलार्ड लिबी ब) चार्ल्स डार्विन क) लॅमार्क ड) जोहान मेंडेलक 

(8) ______ is a connecting link between Anelida & Arthropoda. (March '19)

(A) Duck billed platypus (B) Peripatus

(C) Lungfish    (D) Whale

(8) ______ हा अॅनेलिडा आणि आर्थ्रोपोडा यांच्यातील जोडणारा दुवा आहे. (मार्च '19)

(A) बदक बिल्ड प्लॅटिपस (B) पेरिपेटस (C) लंगफिश (D) देवमासा

(9) Transfer of information from molecule of DNA to mRNA is _____ called process. (March '20)

(A) translocation   (B) translation 

(C) transcription  (D) mutation 

(9) DNA च्या रेणूपासून mRNA मध्ये माहितीचे हस्तांतरण _____ प्रक्रिया म्हणतात. (मार्च '२०)

(A) लिप्यंतरण (B) भाषांतर (C) प्रतिलेखन (D) उत्परिवर्तन

(10) The proof for the fact that protein synthesis occurs through ______ was given by George Beadle and Edward Tatum. 

(A) genes (B) cells (C) tissues (D) amino acid 

(10) प्रथिने संश्लेषण ______ द्वारे होते याचा पुरावा जॉर्ज बीडल आणि एडवर्ड टाटम यांनी दिला होता.

(A) जनुक (B) पेशी (C) ऊती (D) अमिनो आम्ल 

(11) Evolution means ____.

(A) gradual development (B) exchanges

(C) transcription   (D) differentiation

(11) उत्क्रांती म्हणजे _____.

(A) क्रमिक विकास (B) देवाणघेवान (C) ‍प्रतिलेखन (D) भिन्नताखनण

Q 1 B) I. Find an odd one out. वेगळा घटक ओळखा. 

1) Transcription, Translation, Translocation, Mutation 

Ans : Mutation

1) प्रतिलेखन, भाषांतर, स्थानांतर, उत्परिवर्तन 

उत्तर : उत्परिवर्तन

2) Adenine, Guanine, Cytosine, Thymine, Uracil

Ans : Uracil 

It is the nitrogenous base found only in RNA instead of Thymine. 

The other three Adenine, Cytosine and Thymine are found in DNA. 

2) अॅडेनाइन, ग्वानीन, सायटोसिन, थायमिन, युरासिल 

उत्तर : युरासिल 

हा नायट्रोजनयुक्त मुख्य घटक आहे जो थायमाइनऐवजी केवळ आरएनएमध्ये आढळतो. 

इतर तीन अॅडेनाइन, सायटोसिन आणि थायमिन डीएनएमध्ये आढळतात. 

3) Leaf venation, Size of seeds, Leaf petiole, Leaf shape 

Ans : Shape of seeds

3) शिराविन्यास, बियांचा आकार, पर्णदेठ, पानाची रचना 

उत्तर : बियांचा आकार 

4) Position of eyes, structure of bones of hand, structure of nostrils, structure of ear pinna 

Ans : structure of bones of hand

4) डोळ्यांची स्थिती, हाताच्या हाडांची रचना, नाकपुडीची रचना, कानाची रचना 

उत्तर : हाताच्या हाडांची रचना 

5) Human hand, flipper of whale, cat’s foreleg, wings of birds 

Ans : wings of birds 

5) मानवी हात, देवमाशाचा पर, मांजरीचा पुढचा पाय, पक्ष्यांचे पंख

उत्तर : पक्ष्यांचे पंख 

6) Peripatus, Duckbilled platypus, Lung fish, Bat. 

Ans : Bat 

6) पेरिपॅटस, डकबिल प्लॅटिपस, लंगफीश, वटवाघूळ. 

उत्तर : वटवाघूळ

7) Darwin. Willard Libby, Lamarck, Hugo de Vries.

Ans : Willard Libby

7) डार्विन, विलार्ड लिबी, लॅमार्क, ह्युगो द व्हीस.

उत्तर : विलार्ड लिबी

Q 1 B) II. Name the following. फक्त नावे लिहा.

1) I am a connecting link between reptiles and mammals.Who am I ? (M 20)

Ans : Duck-billed platypus (Ornithorhynchus) 

1) मी सरीसृप व सस्तनी या दोघांना जोडणारा दुवा आहे, तर मी कोण? (M 20)

उत्तर : डकबिल प्लॅटिपस

2) Who is the pioneer of modern genetics? 

Ans : Johann Gregor Mendel 

2) आधुनिक आनुवंशिकीचा जनक कोणास म्हणतात? 

उत्तर : जोहान ग्रेगर मेंडेल 

3) Which process is shown in the following diagram? 

Ans : Transcription 

3) खालील आकृतीत कोणती क्रिया दाखवली आहे? 

उत्तर : प्रतिलेखन

4) In which book Darwin had published this theory of Natural selection? 

Ans : The Origin of Species

4) नैसर्गिक निवडीचा सिध्दांत डार्विनने कोणत्या पुस्तकात प्रसिद्ध केला?

उत्तर : द ओरिजिन ऑफ स्पेसिस

5) Which process is shown in the diagram given below? 

Ans : Mutation 

5) खालील आकृतीत कोणती क्रिया दाखवली आहे? 

उत्तर : उत्परिवर्तन

6) Name the parts shown in the diagram. 

Ans : Appendix, tall-bone or coccyx, wisdom teeth and body hair.

6) खालील आकृतीतील अवशेषांगाचे नाव लिहा. 

उत्तर : अक्कल दाढ, आंत्रपुच्छ, माकडहाड, कानांचे स्नायू, अंगावरील केस.

7) Genetic disorder caused due to mutation

Ans : Sickle cell anaemia. 

7) उत्परिवर्तनामुळे निर्माण होणारी जनुकीय विकृती.

उत्तर: सिकलसेल ॲनिमिया.

8) Connecting links

Ans : Peripatus. Duckbill platypus. Lung fish.

8) जोडणारे दुवे.

उत्तर : पेपेंटस, डकबिल प्लॅटिपस, लंगफिश. 

9) Scientific name of human being (July '22)

Ans : Homo sapiens.

9) मानवाचे शास्त्रीय नाव. (जुलै '22)

उत्तर : होमो सेपियन्स. 

Q 1 B) III. Relate the following. सहसंबंध ओळखा. 

1) Appendix : vestigial organ : : Peripatus : —--------

Ans : Connecting link

1) आंत्रपुच्छ : अवशेषांगे :: पेरीपॅटस : _____ 

उत्तर : जोडणारे दुवे

2) Theory of evolution : Darwin : : ---------------- : Lamarck 

Ans : Ancestry of acquired characters

2) उत्क्रांतीचा सिद्धांत : डार्विन :: ______ : लॅमार्क 

उत्तर : अधिग्रहित वर्णांचे वंशज

3) Changes in the nucleotide of gene : Mutation : : Changes in the place of ribosome : ____

Ans : translocation 

3) न्युक्लिओटाईडची जागा बदलणे : उत्परिवर्तन : रायबोझोमची जागा बदलणे : ______

उत्तर : स्थानांतर

4) Wisdom teeth: Vestigial organs :: Lung fish: _____ (Sept. '21)

Ans : Connecting link 

4) अक्कलदाढा : अवशेषांगे :: लंगफिश : _____

उत्तर : जोडणारे दुवे

5) Theory of natural selection: Charles Robert Darwin :: Theory of inheritance of acquired characters: ______

Ans : Jean Baptiste Lamarch 

5) नैसर्गिक निवडीचा सिद्धांत : चार्लस् रॉबर्ट डार्विन :: मिळवलेल्या बदलांच्या संक्रमणाचा सिद्धांत : _____ 

उत्तर : जीन बाप्टिस्ट लॅमार्क 

6) m-RNA: Transcription::t-RNA: _____ 

Ans : Translation 

6) mRNA : प्रतिलेखन :: tRNA : ____

उत्तर : भाषांतरण

7) Peripatus: Between Annelida and Arthropoda ::Lungfish: _____ 

Ans : Fishes and Amphibian 

7) पेरीटस : अनेलिडा व संधिपाद प्राणी :: लंगफिश : ____ 

उत्तर : मत्स्य आणि उभयचर 

Q 1 B) V. Write whether true or false.

1) The decaying process of C-14 occurs continuously in dead organisms only. 

2) There are mammary glands in duck-bill platypus.

3) Gorilla and Chimpanzee evolved about 1 crore years ago.

4) The decaying process of C-14 occurs continuously from the dead remains of living organisms.

5) Dr. Har Govind Khorana was awarded Nobel prize for his invention and publication in the journal Radio carbon.

(5) It seems that vertebrates have been slowly originated from invertebrates. 

(6) About 10.000 years ago, wise man started to practise agriculture. 

(7) It takes thousands of years for a useful structure to disappear. 

Ans : (1) True (2) True (2) False (3) True (4) False (5) True (6) True (7) False 

Q 1 B) V. चूक की बरोबर लिहा.

1) मृत सजीवांच्या शरीरात C-12 चा ह्रास ही एकच प्रक्रिया सतत चालू असते.

2) डकबिल प्लॅटिपस या प्राण्यात दुग्धग्रंथी असतात.

3) सुमारे 1 कोटी वर्षांपूर्वी चिंपाझी व गोरिला उदयास आले.

4) मृत सजीवांच्या शरीरातील C-14 चा -हास ही एकच प्रक्रिया सतत चालू राहते.

5) "रेडिओ कार्बन" या शोधपत्रिकेत निबंध लिहिलेल्या डॉ. हरगोविंद खुराना यांना रसायनशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार मिळाला. 

6) अपृष्ठवंशीय प्राण्यांपासून हळूहळू पृष्ठवंशीय प्राण्यांचा उद्भव झालेला दिसतो.

7) सुमारे 10,000 वर्षांपूर्वी बुद्धिमान मानव शेती करू लागला.

8) एखादे उपयोगी इंद्रिय नाहीसे होण्यासाठी हजारो वर्षे लागतात.

उत्तरे : (1) बरोबर (2) बरोबर (3) चूक (4) बरोबर (5) चूक (6) बरोबर (7) बरोबर (8) चूक 

Q 1 B) VI. Match the following. 

Ans : (1) B (2) C 

(3) 

Q 1 B) VI. जोड्या जुळवा. 

उत्तर : (1) आ (2) इ 

(3) 

Q 1 B) VII. Define. व्याख्या लिहा.

1) Translation : The process of converting nucleic acid information into amino acids.

1) भाषांतरण : न्यूक्लिक आम्ल माहितीचे अमिनो आम्लमध्ये रूपांतर करण्याची प्रक्रिया त्या क्रियेला भाषांतरण म्हणतात. 

2) Translocation : The movement of the ribosome from one end of the mRNA to the other end by the distance of one triplet codon during translation is known as translocation. 

2) स्थानांतरण : रायबोझोमच्या mRNA च्या एका टोकाकडून दुसऱ्या टोकाकडे एक एक ट्रिप्लेट कोडॉनच्या अंतराने सरकत जाण्याच्या प्रक्रियेला स्थानांतरण म्हणतात. 

3) Transcription : Transcription is the process of producing a strand of RNA from a strand of DNA.

3) प्रतिलेखन : DNA पासून mRNA ची निर्मिती होण्याच्या प्रक्रियेला प्रतिलेखन म्हणतात.

4) Central Dogma : Central dogma is the process in which the genetic information flows from DNA to RNA, to make a functional product protein. 

4) सेंट्रल डोगमा : सेंट्रल डोगमा ही अशी प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये अनुवांशिक माहिती DNA मधून RNA कडे वाहते व प्रथिने बनवते. 

5) Mutation : Some time mismatch combination of nitrogenous bases occurs in the DNA change results in the alteration of the function of the gene is called gene mutation. 

5) उत्परिवर्तन : जनुकातील एखाद्या न्युक्लिओटाइडने अचानक आपली जागा बदलल्यावर जो लहानसा बदल घडून येतो, त्या बदलाला उत्परिवर्तन असे म्हणतात.

6) Triplet Codon : The code for each amino acid consists of three nucleotides is called as 'triplet codon'. 

6) ट्रिपलेट कोडोन : प्रत्येक अमिनो आम्लांकरिता असलेला संकेत (Code) तीन न्युक्लिओटाइडच्या संचाच्या स्वरूपात असतो. त्यालाच 'ट्रिप्लेट कोडॉन' असे म्हणतात.

7) Heredity : The transmission of genetically based characteristics from parents to offspring is called heredity. 

7) आनुवंशिकता : एका पिढीतील जैविक लक्षणे जनुकांद्वारे पुढच्या पिढीत संक्रमित होण्याची प्रक्रिया म्हणजे आनुवंशिकता. 

8) Species : A species is a population of organisms consisting of similar individuals which can breed together and produce fertile offspring. 

8) जाती : नैसर्गिक फलनाद्वारे फलनक्षम संतती निर्माण करू शकणान्या सजीवांच्या गटास जाती किंवा Species असे म्हणतात.

2 Mark

Q 2 A) Give scientific reasons. 

              शास्त्रीय कारणे लिहा.

1) Some of the characters of parents are seen in their offspring. 

Ans : Some of the genes of parents are transmitted to the next generation without any changes. Therefore, some of the characters of parents are seen in their offspring. 

1) आईवडिलांचे काही गुणधर्म त्यांच्या अपत्यात येतात. 

उत्तर : पालकांची काही जनुके कोणत्याही बदलाशिवाय पुढच्या पिढीत संक्रमित होतात. त्यामुळे आई-वडिलांची काही लक्षणे त्यांच्या संततीमध्ये दिसतात. 

2) Peripatus is said to be the connecting link between annelida and arthropoda.

Ans : • Peripatus is the connecting link between two different groups - Annelida and Arthropoda.

• It shows annelid-like characters such as segmented body, thin skin - like organs. It shows arthropod-like characters such as respiration and open circulatory system.

• Therefore, Peripatus is said to be the connecting link between Annelida and Arthropoda.

2) पेरीपॅटस हा अॅनेलिडा व संधिपाद प्राणी या दोघांना जोडणारा दुवा आहे. 

उत्तर : • पेरीपॅटस हा अॅनेलिडा व संधिपाद प्राणी या दोघांना जोडणारा दुवा आहे.

• पेरीपॅटस या प्राण्यात वलयी प्राण्यांप्रमाणे खंडीभूत अंग, पातळ त्वचा सारखे अवयव दिसून येतात.

• त्याचबरोबर संधिपाद प्राण्यांप्रमाणे श्वसननलिका व खुली रक्ताभिसरण संस्था आढळते. त्यामुळे, पेरीपॅटस हा अॅनेलिडा व संधिपाद प्राणी या दोघांना जोडणारा दुवा आहे. 

3) Vertebrates have slowly originated from invertebrates. 

Ans : • Fossils of invertebrates are found buried deep as they are very old and belong to the Palaeozoic era.

• The Cenozoic era showed the presence of mammals and birds. Their fossils were seen in the upper layers of the earth's crust.

• It was also observed that vertebrates are more complexed than invertebrates. Therefore, it can be said that vertebrates have slowly originated from invertebrates. 

[Note : Palaeozoic era - ancient era

Cenozoic era - Age of Mammals era]

3) अपृष्ठवंशीय प्राण्यापासून हळूहळू पृष्ठवंशीय प्राण्याचा उदभव झालेला दिसतो. 

उत्तर : • अपृष्ठवंशीय प्राण्यांचे जीवाश्म फार जुने आणि पुराजीव महाकल्पातील असल्याने ते खोलवर गाडलेले आढळून येतात.

• नूतनजीव महाकल्पात पक्षी आणि सस्तन प्राणी आढळतात. त्यांचे जीवाश्म पृथ्वीच्या कवचाच्या वरच्या भागात दिसून येतात.

• पृष्ठवंशीय प्राणी हे अपृष्ठंशीय प्राण्यांच्या तुलनेत अधिक जटिल असतात असेही निरीक्षणात आले आहे. म्हणूनच, अपृष्ठवंशीय प्राण्यांपासून हळूहळू पृष्ठवंशीय प्राण्यांचा उद्भव झाला असे म्हटले जाते.

[Note : पुराजीव महाकल्प - प्राचीन युग

नूतनजीव महाकल्प - सस्तन प्राण्यांचे युग]

4) Duckbill platypus shows relationship with mammals. 

Ans : • The duck-billed platypus is a connecting link between mammals and reptiles.

• It shows similarity with mammals due to the presence of mammary glands and hairs.

• Therefore, Duck-billed platypus shows relationship with mammals.

4) डकबिल प्लॅटिपस हा सस्तन प्राण्यांशी नाते सांगतो. 

उत्तर : • डकबिल प्लॅटिपस हा सस्तन प्राणी व सरीसृप प्राणी यांना जोडणारा दुवा आहे.

• या प्राण्यामध्ये सस्तन प्राण्यांप्रमाणे दुग्धग्रंथी व शरीरावरील केस असतात. म्हणून, डकबिल प्लॅटिपस हा सस्तन प्राण्यांशी नाते सांगतो.

5) During human evolution the hands became available for use.

Ans : • During human evolution the climate of earth started becoming dry. 

• This resulted in loss of forest cover. 

• The apes which were living on the trees came to the ground and started walking.

• The lumbar bones underwent change and the apes started walking upright on the grasslands. 

• The vertebral column also underwent change. Due to upright posture the forelimbs were freed from locomotion. 

• The legs started bearing the weight of the body and the hands became available for use.

5) उत्क्रांती होत असताना मानवाचे हात केव्हाही वापरण्यासाठी मोकळे झाले. 

उत्तर : (1) मानवाची उत्क्रांती होत असताना पृथ्वीचे हवामान कोरडे होत गेले. त्यामुळे जंगले नष्ट झाली. 

(2) त्या काळी झाडावर राहणारे कपि झाडावरून गवताळ जमिनीवर खाली आले. 

(3) त्यांच्या कमरेच्या हाडांचा विकास झाला व त्यांना ताठ उभे राहता येऊ लागले. 

(4) त्यांच्या पाठीच्या कण्यात देखील काही बदल झाले. त्यामुळे त्यांचे पुढचे दोन हात मोकळे झाले. 

(5) मागच्या पायांवर संपूर्ण शरीर तोलले जाऊन हात केव्हाही वापरण्यासाठी मोकळे झाले.

6) Amphibians evolved from fishes.

Ans : • Lung fish is a fish that can breathe by help of lungs. 

• It is connecting link between fishes and amphibians. 

• Therefore, it is conclusively said that amphibians evolved from fishes.

6) उभयचर हे मत्स्यांपासून उत्क्रांत झाले.

उत्तर : •  'लंगफिश' हा मत्स्य असला, तरी त्याचे श्वसन फुप्फुसादवारे होते. 

• लंगफिश हा मत्स्य आणि उभयचर यांतील जोडणारा दुवा आहे. 

• त्यामुळे उभयचर हे मत्स्यांपासून उत्क्रांत झाले असे खात्रीने म्हणता येते.

Q 2 B) I. Solve the following sub questions.                    खालील प्रश्न सोडवा.

1) Write a short note : Embryological evidences  

Ans : Embryology is the study of the formation and development of embryo and foetus. Embryology is used as one of the evidences of evolution.  

          Comparative study of embryos in vertebrates shows that there is lot of similarity in them at the initial stages whereas this similarity decreases gradually. 

           This similarity in the development of embryos represents common origin of organisms. 

1) भ्रूणविज्ञान यावर टीप लिहा.

उत्तर : भ्रूणविज्ञान म्हणजे भ्रूण आणि गर्भाची निर्मिती आणि विकासाचा अभ्यास. उत्क्रांतीच्या पुराव्यांपैकी एक म्हणून भ्रूणविज्ञान वापरले जाते. 

          भ्रूणांच्या तुलनात्मक अभ्यासानुसार सुरुवातीच्या टप्प्यात त्यांच्यात बरेच साम्य असते ही समानता हळूहळू कमी होत जाते. 

          भ्रूणांच्या विकासातील ही समानता जीवांच्या सामान्य उत्पत्तीचे प्रतिनिधित्व करते. 

2) Complete the flowchart.

Ans : 

2) खालील ओघ तक्ता पूर्ण करा. 

उत्तर : उत्क्रांती पुरावे -

(i) बाह्यरूपिकीय (ii) भ्रूणविज्ञानविषयक 

(iii) अवयवांतील हाडांच्या रचनेतील साम्य (iv) पुराजीव विषयक 

3) Write advantages of Hereditary. 

Ans : The advantages of heredity:

• Diagnosis of hereditary disorders.

• Treatment of incurable hereditary disorders.

• Prevention of hereditary disorders.

• Production of hybrid varieties of animals and plants.

• Use of microbes in industrial processes.

3) आनुवंशिकीचे फायदे कोणते आहेत. 

उत्तर: आनुवंशिकतेचे फायदे:

• आनुवंशिक विकारांचे निदान.

• असाध्य आनुवंशिक विकारांवर उपचार 

• आनुवंशिक विकार प्रतिबंध 

• प्राणी आणि वनस्पतींच्या संकरित वाणांचे उत्पादन

• औद्योगिक प्रक्रियेत सूक्ष्मजंतूंचा वापर. 

4) Enlist the evidences of evolution. 

Ans : Evidences of evolution:

i. Morphological evidences

ii. Anatomical evidences

iii. Vestigial organs

iv. Palaeontological evidences

v. Connecting links

vi. Embryological evidences 

4) उत्क्रांतीचे पुरावे कोणते आहेत त्यांची नावे लिहा. 

उत्तर : उत्क्रांतीचे पुरावे : 

(i) बाह्यरूपीय पुरावे

(ii) शरीरशास्त्रीय पुरावे

(iii) अवशेषांगे

(iv) पुराजीव विषयक पुरावे

(v) जोडणारे दुवे

(vi) भ्रूणविज्ञानविषयक पुरावे

5) What is inheritance of acquired characters? 

Ans : The ability of living organisms to transfer the characters which they have acquired, to the next generation is called inheritance of acquired characters.

5) संपादित गुणांचा अनुवंश म्हणजे काय? 

उत्तर : सजीवाच्या जीवनकाळात जे गुण त्याने संपादित केलेले असतात ते संततीकडे संक्रमित करता येतात यालाच संपादित गुणांचा अनुवंश असे म्हणतात.

6) What is species & speciation? 

Ans : i. Species is a group of organisms that can produce fertile individuals through natural reproduction.

ii. Speciation is the formation of new species of plants and animals as an effect of evolution.

6) जाती व जातीबदल म्हणजे काय?

उत्तर : (i) प्राणी व वनस्पती यांच्यातील विविध जातींचा उद्भव हा उत्क्रांतीचाच परिणाम आहे. नैसर्गिक फलनाद्वारे फलनक्षम संतती निर्माण करू शकणाऱ्या सजीवांच्या गटास 'जाती' (Species) असे म्हणतात. 

(ii) जातीबदल म्हणजे उत्क्रांतीचा परिणाम म्हणून वनस्पती आणि प्राण्यांच्या नवीन प्रजातींची निर्मिती.

7) Which genetic disorders are caused by mutation? 

Ans : Sickle cell anaemia and Phenylketonuria are the genetic disorders caused by mutation. 

7) उत्परिवर्तनामुळे कोणत्या जनुकीय विकृती निर्माण होतात?

उत्तर : सिकल सेल ॲनिमिया 

8) Define the evidence of evolution shown in the figure. 

Ans : vestigial organ 

8) खालील आकृतीत उत्क्रांतीचा पुरावा दाखवणारा अवयव कोणता?

उत्तर : अवशेषांगे

9) Connecting link OR Explain the concept of connecting links with two suitable examples. (July '22) 

Ans : A connecting link has characters that are common to both groups of organism.

Examples : (i) Peripatus: Peripatus is the connecting link between Annelida and Arthropoda. It shows characters of both animal phyla. Like annelid worm, it shows segmented body, thin cuticle and parapodia. Like an arthropod, it shows open circulatory system and tracheal system for respiration.

(ii) Duck Billed platypus: This is a connecting link between reptiles and mammals. Like reptiles it lays eggs but like mammals it has mammary glands and hairy skin.

9) जोडणारे दुवे किंवा जोडणारे दुवे ही संकल्पना दोन उदाहरणाद्वारे स्पष्ट करा. (जुलै '22) 

उत्तर :  काही सजीवांत दोन वेगळ्या गटांना शारीरिक लक्षणे लक्षणे जोडत असल्याने अशा लक्षणांना जोडणारे दुवे असे म्हणतात.

उदा. (i) पेरीपॅटस : पेरीपॅटस हा अॅनेलिडा व संधिपाद प्राणी या दोघांना

जोडणारा दुवा आहे. अॅनेलिडा किंवा वलयी प्राण्यांप्रमाणे खंडित अंग, पातळ त्वचा आणि संधिपाद प्राण्यांप्रमाणे श्वसनलिका व खुली रक्ताभिसरण संस्था या प्राण्यात आढळते. 

(ii) डकबिल प्लॅटिपस : हा प्राणी सरिसृप आणि सस्तन वर्ग यांना जोडणारा दुवा आहे. सरिसृप प्राण्यांप्रमाणे हा अंडी घालतो; परंतु सस्तन प्राण्यांप्रमाणे याच्यात दुग्धग्रंथी व शरीरावरील केस असतात. 

10) Vestigial organs. (July '19)

Ans :  (i) Vestigial organs are degenerated or underdeveloped organs of organisms which do not perform any function. 

(ii) According to the principle of natural selection, such organs are on the verge of disappearance. But it takes many millions of years for its complete vanishing. 

(iii) The vestigial organs in one animal may be of use but to other kind of the animal as they still perform regular functions. 

(iv) Appendix is vestigial for humans, it does not perform any function but in ruminant animals it is concerned with digestion.

(v) Ear muscles are vestigial for us but in monkeys and cattle they are functional.

(vi) Names of vestigial organs in human body- Appendix, tail- bone or coccyx, wisdom teeth and body hair.

10) अवशेषांगे. (जुलै '19) 

उत्तर : (i) अवशेषांगे हे सजीवांच्या शरीरातील अवयव -हास पावलेल्या किंवा अपूर्ण वाढ झालेल्या अवस्थेत असून निरुपयोगी असतात. 

(ii) नैसर्गिक निवडीच्या प्रक्रियेने ही इंद्रिये नाहीशी होण्याच्या मार्गाला लागलेली असतात; परंतु अशी निरुपयोगी इंद्रिये नाहीशी होण्यासाठी हजारो वर्षे लागतात.

(iii) एका प्राण्याच्या शरीरात असणारी अवशेषांगे दुसऱ्या प्राण्याच्या शरीरात उपयुक्त अशा अवयवांच्या स्वरूपात असतात. एका सजीवातील असा अवयव त्या सजीवात जरी काही कार्य करीत नसला, तरी दुसऱ्या सजीवात तो कार्यरत असतो. 

(iv) आंत्रपुच्छ हे मानवासाठी अवशेषांग आहे; कारण ते मानवी शरीरात निरुपयोगी असते. पण रवंथ करणाऱ्या प्राण्यांसाठी ते आवश्यक व कार्यक्षम अवयव आहे. 

(v) मानवाला अवशेषांगांच्या स्वरूपातील निरुपयोगी असणारे कानांचे स्नायू माकडांमध्ये मात्र कान हलवू शकतात.

11) Carbon radio dating method.

Ans : (1) Carbon dating method is technique used for determining the age of fossils.

(2) After the death of the organisms, their consumption of But right from that w carbon stops. But right from that moment the decaying process of C-14 occurs continuously.

(3) This results in change in the ratio between C-14 and C-12. C-12 is not radioactive as C-14.

(4) Thus the time passed since the death of a plant or animal is calculated by measuring the radioactivity of C-14 and ratio of C-14 to C-12 present in their body.

(5) The points noted during carbon dating are:

(i) The period after the organism has been dead.

(ii) The activity of C-14 in the dead organism.

(iii) Ratio between C-14 and C-12. 

11) कार्बनी वयमापन पद्धत.

उत्तर : (1) कार्बनी वयमापन पद्धत वापरून जीवाश्मांची कालनिश्चिती करण्यात येते.

(2) सजीव जेव्हा मृत पावतात तेव्हा त्यांचे कार्बन ग्रहण करणे थांबते. त्या क्षणापासून त्यांच्या शरीरातील C-14 ह्रास सतत होत राहतो.

(3) C-12 हा किरणोत्सारी नसतो.

(4) त्यामुळे मृत वनस्पती किंवा प्राणीयेते. यांच्यातील C-14 आणि C-12 यांचे गुणोत्तर स्थिर न राहता सतत बदलत असते.

(5) कार्बनी वयमापन करताना पुढील बाबी लक्षात घेण्यात येतात : 

(i) सजीव मृत झाल्यानंतरचा काळ

(ii) मृत सजीवातील C-14 ची सक्रियता 

(iii) C-14 व C-12 यांचे गुणोत्तर 

12) Theory of evolution : 

Ans : (i) According to the theory of evolution, first living material was in the form of protoplasm which was formed in ocean.

(ii) Gradually. It gave rise to unicellular organisms. Changes took place in these unicellular organisms which made them evolve into larger and more complex organisms.

(iii) All evolutionary changes were very slow and gradual taking about 300 crore years to happen.

(iv) Different types of organisms were developed as the changes and development that occurred in living organisms was all round and multi-dimensional.

(v) Hence, this overall process of evolution is called organisational and progressive. 

(vi) Variety of plants and animals developed from the ancestors having different structural and functional organizations during the process of evolution. 

12) उत्क्रांतीचा सिद्धांत.

उत्तर : (1) उत्क्रांतीच्या सिद्धांतानुसार पहिला सजीव जीवद्रव्याच्या स्वरूपात पृथ्वीवरच्या समुद्रात निर्माण झाला.

(2) त्यानंतर हजारो वर्षांनी यापासून एकपेशीय सजीव निर्माण झाले. या एकपेशीय सजीवांत क्रमवार बदल होत गेले व त्यापासून निरनिराळे जटिल सजीव विकसित झाले. 

(3) हे सर्व बदल अतिशय हळूहळू आणि क्रमाक्रमाने होत राहिले. हा संपूर्ण कालपट जवळजवळ 300 कोटी वर्षांचा आहे.

(4) निरनिराळ्या कारणांनी सजीवांतील बदल व विकास हा सर्वव्यापी, सर्व अंगांनी झाल्यामुळे आज दिसणारे अनेक प्रकारचे सजीव पृथ्वीवर अस्तित्वात आले. 

(5) यामुळेच ही सर्व उत्क्रांतीची प्रक्रिया क्रमविकासाच्या स्वरूपात झाली. हीच संघटनात्मक उत्क्रांती आहे. 

(6) यात भिन्न रचना व कार्ये असलेल्या पूर्वजांपासून निरनिराळ्या वनस्पती व प्राण्यांचा प्रागतिक विकास होत गेला. 

13) Theory of Speciation.

Ans : (i) Due to evolution, new species of plants and animals are formed. 

(ii) Species: The group of organisms that can produce fertile individuals through natural reproduction is called species. 

(iii) Speciation: The process of formation of new species from earlier ones is called speciation. 

(iv) Each species possesses specific characters. Each species differs in its geographical conditions, food preference, habitat, reproductive ability & period etc. Therefore, the specific characters are retained. 

(v) Speciation depends upon following factors: 

(a) Genetic variation (b) Geographical changes (c) Reproductive changes (d) Geographical or reproductive isolation for long period 

13) जातिउद्भव.

उत्तर : (1) जातिउद्भव म्हणजे नव्या जातींची निर्मिती. 

(2) उत्क्रांतीमुळे प्राणी व वनस्पती यांच्यातील विविध जातींचा उद्भव होतो, हे मत डार्विन यांनी मांडले आहे.

(3) प्रत्येक जाती विशिष्ट भौगोलिक स्थितीत वाढते. तिचा आहार, विहार, फलनक्षमता, समागमकाळ इत्यादी भिन्न असतो. त्यामुळेच जातीची वैशिष्ट्ये टिकून राहतात.

(4) एका जातीपासून दुसरी नवीन जात निर्माण होण्यास जनुकीय बदल कारणीभूत असतात.

(5) त्याचप्रमाणे भौगोलिक वा पुनरुत्पादनीय बदल कारणीभूत असतो. 

(6) नैसर्गिक फलनाद्वारे फलनक्षम संतती निर्माण करू शकणाऱ्या सजीवांच्या गटास 'जाती' असे म्हणतात. त्यामुळे त्या पुनरुत्पादनीयदृष्ट्या दुसऱ्या जातीपासून अलगीकरण झालेल्या असतात. 

(7) तसेच सजीवांचे भौगोलिक अलगीकरणदेखील होते. त्यामुळे कालांतराने जातिबदल किंवा जातिउद्भव होतो.

14) In which way is science of heredity useful these days? 

Ans : The science of heredity is useful in the following ways:

(i) For diagnosis of hereditary disorders.

(ii) For treatment of hereditary disorders.

(iii) For prevention of hereditary disorders.

(iv) For production of hybrid varieties of animals and plants.

(v) For using microbes in the industrial processes

14) सध्याच्या वैज्ञानिक जगात आनुवंशिकीचा उपयोग कोठे केला जात आहे?

उत्तर : आनुवंशिकीचा उपयोग पुढील कारणांकरिता केला जातो : 

(1) आनुवंशिक विकृतीचे निदान करणे

(2) आनुवंशिक प्रतिबंध करणे

(3) आनुवंशिक विकृतींवर उपचार करणे

(4) प्राणी संकर व वनस्पती संकर करणे

(5) औद्योगिक प्रक्रियांसाठी, जेथे सूक्ष्मजीवांचा वापर होतो अशा ठिकाणी आनुवंशिकीचा उपयोग केला जातो. 

Q 2 B) II Distinguish between following. 

1) Translation & Transcription 

2) Ape & Human 

Q 2 B) II फरक स्पष्ट करा. 

(1) प्रतिलेखन आणि भाषांतरण. 

(2) कपि आणि मानव. 

3 Mark

Q 3 Answer the following questions. खालील प्रश्न सोडवा. 

1) What is heredity ? explain the mechanism of hereditary changes. 

Ans : Heredity refers to the passing of traits from parents to offspring either through asexual or sexual reproduction. 

Mechanism of hereditary changes:

• This genetic information is stored in molecules called DNA.

• During the process of reproduction, the child receives 50% of genetic information is passed on from the paternal DNA whereas the rest 50% of information is passed on by the maternal DNA.

• This is why a child closely resembles its parents and has traits similar to both of them.

• Commonly observed heritable features are curly hair, a particular type of ear lobe, hair on ears, etc.

1) आनुवंशिकता म्हणजे काय ? आनुवंशिक बदल कसे घडतात ते स्पष्ट करा. 

उत्तर : एका पिढीतील जैविक लक्षणे जनुकांद्वारे पुढच्या पिढीत संक्रमित होण्याची प्रक्रिया म्हणजे आनुवंशिकता. 

आनुवंशिक बदलांची यंत्रणा:

• जनुकीय माहिती डीएनए रेणूंमध्ये साठवली जाते. 

• पुनरुत्पादनाच्या प्रक्रियेदरम्यान, मुलाला 50% अनुवांशिक माहिती पितृ DNA मधून दिली जाते तर उर्वरित 50% माहिती मातृ DNA द्वारे दिली जाते. 

• म्हणूनच एक मूल त्याच्या पालकांसारखे जवळून दिसते आणि त्यांच्यात दोघांसारखे गुण असतात. 

• आनुवंशिक वैशिष्ट्ये : कुरळे केस, कानांवर केस इ.

2) What is carbon dating? Where is it used? 

Ans : The determination of the age or date of organic matter from the relative proportions of the carbon isotope - carbon-14 that it contains is called carbon dating. 

Uses : Carbon dating is a method of using the amount of carbon 14 in the material to determine the age of old organic material.

Animal bodies or plants are made up of carbon atoms, they can absorb carbon from the atmosphere containing a certain amount of radioactive carbon-14.

After animal body or plants dies then the radioactive carbon-14 start to decay. From carbon dating methods scientists can detect when this body dies means the age of the body.

2) कार्बनी वयमापन म्हणजे काय ? त्याचा उपयोग कोठे करतात? 

उत्तर : • जेव्हा प्राणी अथवा वनस्पती मृत पावतात तेव्हा त्यांचे कार्बन ग्रहण करणे थांबते व त्या क्षणापासून त्यांच्या शरीरातील C-14 चा ह्रास ही एकच प्रक्रिया सतत चालू राहते. 

• C-12 हा किरणोत्सारी नसल्याने मृत वनस्पती किंवा प्राणी यांच्यातील C-14 आणि C-12 यांचे गुणोत्तर स्थिर न राहता सतत बदलत असते. 

• एखादी वनस्पती किंवा प्राणी मृत झाल्यानंतरचा काळ, त्यांच्यातील C-14 ची सक्रियता व C-14 व C-12 शी गुणोत्तर काढून कालमापन करता येते. यालाच कार्बनी वयमापन (Carbon dating ) असे म्हणतात. 

• याचा उपयोग पुरातन अवशेषशास्त्र व मानववंशशास्त्रामध्ये मानवी अवशेष अथवा जीवाश्म व हस्तलिखिते यांचा काल ठरविण्यासाठी होतो. 

3) What are objections raised against Darwin's theory?

Ans : Some of the main objections raised against Darwin's theory of natural selection are as follows:

(i) Natural selection is not the only factor responsible for evolution.

(ii) In his theory, Darwin did not explain the inheritance of useful and useless modifications.

(iii) No explanation regarding slow and abrupt changes was provided in this theory. 

3) डार्विनच्या सिध्दांतावर घेतले गेलेले आक्षेप कोणते आहेत? 

उत्तर : डार्विनच्या नैसर्गिक निवडीच्या सिद्धांताविरुद्ध उठवलेले काही मुख्य आक्षेप पुढीलप्रमाणे आहेत.

(i) उत्क्रांतीसाठी नैसर्गिक निवड हा एकमेव घटक जबाबदार नाही.

(ii) डार्विनने त्याच्या सिद्धांतामध्ये उपयुक्त आणि निरुपयोगी सुधारणांचा वारसा स्पष्ट केला नाही. 

(iii) या सिद्धांतामध्ये संथ आणि आकस्मिक बदलांबाबत कोणतेही स्पष्टीकरण दिले गेले नाही. 

4) Observe the given images and answer the following questions. 

a) Which evolutionary evidence does it indicate?

b) What does it prove?

c) State another example of evolutionary evidence. 

Ans : a) The given picture indicates the morphological evidence of evolution. 

b) Morphological evidence is based on the similarity of size, shape or structure of organs among a group of organisms proving that they evolved from the same ancestor.

c) Other examples of evolutionary evidence: Anatomical evidence, paleontological evidence, vestigial organs, embryological evidence, connecting links.

4) खालील आकृतीचे निरीक्षण करून प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

अ) ही आकृती उत्क्रांती विषयक कोणता पुरावा दर्शविते?

आ) ह्या पुराव्यातून काय स्पष्ट होते? 

इ) उत्क्रांती विषयक आणखी एका पुराव्याचे उदाहरण लिहा.

उत्तर : अ) दिलेले चित्र उत्क्रांतीचे बाह्यरूपीय पुरावे दर्शवते.  

आ) बाह्यरूपीय पुरावा जीवांच्या गटातील अवयवांच्या आकार, संरचनेच्या समानतेवर आधारित आहे जे सिद्ध करतात की ते एकाच पूर्वजापासून उत्क्रांत झाले आहेत. 

इ) उत्क्रांती पुराव्याची इतर उदाहरणे: शरीरशास्त्रीय पुरावे, अवशेषांगे, भ्रूणशास्त्रीय पुरावे, जोडणारे दुवे.

5) Define vestigial organs. Write names of some vestigial organs in the human body and write the names of those animals in whom the same organs are functioning. 

Ans : Definition : Vestigial organs are degenerated or underdeveloped organs of organisms which do not perform any function.

vestigial organs in human body : 

         Appendix is vestigial for humans, but in ruminant animals it is concerned with digestion.

        Ear muscles are vestigial for us but in monkeys and cattle they are functional.

5) अवशेषांगे म्हणजे काय ? मानवामध्ये कोणती अवशेषांगे आहेत? त्यांचा उपयोग इतर प्राण्यामध्ये कसा होतो ते स्पष्ट करा. 

उत्तर : व्याख्या : अवशेषांगे हे जीवांचे क्षीण किंवा अविकसित अवयव आहेत जे कोणतेही कार्य करत नाहीत.

मानवी शरीरातील अवशेषांगे :

       आंत्रपुच्छ हे मानवांसाठी अवशेषांग परंतु रवंथ करणाऱ्या प्राण्यांमध्ये ते पचनाशी संबंधित आहे. 

       कानाचे स्नायू आपल्यासाठी अनावश्यक परंतु माकड आणि गुरांमध्ये ते कार्यशील असतात.

6) Define fossils. Explain the importance of fossils as a proof of evolution with an example. 

Ans : Fossil : Any preserved remains, impression, or trace of organisms that lived in the past is called fossil. Examples include bones, shells, exoskeletons, stone imprints of animals, etc. 

Importance of fossils as proof as evolution :

         The time of death of a plant or animal can be calculated by measuring the radioactivity of C-14 and ratio of C-14 to C-12 (non-radioactive carbon) present in their body of the fossil organism. By determining the age fossil. This called carbon dating. 

         Once the age of fossil been determined, it is easy to gather the information about other past lived organisms. It can be concluded that vertebrates have been slowly originated from invertebrates.

6) जीवाश्म म्हणजे काय हे सांगून उत्क्रांती साठी पुरावे म्हणून जीवाश्म कसे गृहीत धरतात उदाहरणांसह स्पष्ट करा. 

उत्तर : पूर, भूकंप, ज्वालामुखी इत्यादींसारख्या आपत्तीमुळे मोठ्या प्रमाणावर सजीव गाडले जातात. या जीवांचे अवशेष व उसे जमिनीखाली सुरक्षित राहतात. यांनाच जीवाश्म (Fossil ) म्हणतात. 

उत्क्रांती पुरावा म्हणून जीवाश्मांचे महत्त्व:

जेव्हा प्राणी अथवा वनस्पती मृत पावतात तेव्हा त्यांचे कार्बन ग्रहण करणे थांबते व त्या क्षणापासून त्यांच्या शरीरातील C-14 चा हास ही एकच प्रक्रिया सतत चालू राहते. C-12 हा किरणोत्सारी नसल्याने मृत वनस्पती किंवा प्राणी यांच्यातील C-14 आणि C-12 यांचे गुणोत्तर स्थिर न राहता सतत बदलत असते. एखादी वनस्पती किंवा प्राणी मृत झाल्यानंतरचा काळ, त्यांच्यातील C-14 ची सक्रियता व C-14 व C-12 शी गुणोत्तर काढून कालमापन करता येते. यालाच कार्बनी वयमापन (Carbon dating ) असे म्हणतात. याचा उपयोग पुरातन अवशेषशास्त्र व मानववंशशास्त्रामध्ये मानवी अवशेष अथवा जीवाश्म व हस्तलिखिते यांचा काल ठरविण्यासाठी होतो.

7) Explain Lamarck’s Principle. 

Ans : (i) Lamarckism is the theory of inheritance of acquired characters from one generation to another, given by Jean-Baptiste Lamarck.

(ii) Principle of use and disuse of organs : morphological changes occurring in living organisms are responsible for evolution. 

For e.g. legs of swans and ducks have become useful for swimming due to living in water. 

7) लैमार्कवाद हा सिद्धांत स्पष्ट करा. 

उत्तर : उत्क्रांती होत असताना सजीवांच्या शरीररचनेत बदल होतात व यासाठी त्या जीवाने केलेला प्रयत्न वा आळस कारणीभूत असतो याला त्यांनी इंद्रियांचा वापर व न वापरांचा सिद्धांत (Use or disuse of organs) असे म्हणतात. 

हंस, बदकाचे पाय पाण्यात राहून पोहण्यायोग्य झाले याला मिळवलेली वैशिष्ट्ये म्हणतात. 

8) Which evidence of evolution is shown in the given picture? Explain the importance of this evidence.

Ans : The given diagrams depict anatomical similarities between the human hand, foreleg of the ox, forelimb of the bat, and flipper of the whale.

(i) Anatomical evidence are the similarities in structures and anatomy between different organisms.

(ii) The hand of human, foreleg of ox, flipper of the whale, and forelimb of bat appear different superficially or morphologically.

(iii) Also, the function of these structures is different in different animals.

(iv) However, there is a similarity in the structure of bones and bony joints in the organs of these animals.

(v) These similarities indicate that the animals evolved from a common ancestor thus providing proof of evolution.

8) आकृतीचे निरीक्षण करून तो उत्क्रांतीचा कोणता पुरावा आहे? या पुराव्याचे महत्व स्पष्ट करा. 

उत्तर : दिलेल्या आकृत्यांमध्ये मानवी हात, बैलाचा पुढचा पाय, वटवाघुळाचा पुढचा भाग आणि व्हेलचा फ्लिपर यांच्यातील शारीरिक समानता दर्शविली आहे. 

(i) शरीरशास्त्रीय पुरावे म्हणजे विविध जीवांमधील रचना आणि शरीरशास्त्रातील समानता.

(ii) माणसाचा हात, बैलाचा पुढचा पाय, व्हेलचा चपटा आणि वटवाघुळाचा पुढचा हात वरवरच्या किंवा आकारशास्त्रीयदृष्ट्या भिन्न दिसतात. 

(iii) तसेच, या रचनांचे कार्य वेगवेगळ्या प्राण्यांमध्ये भिन्न असते. 

(iv) तथापि, या प्राण्यांच्या अवयवांमध्ये हाडे आणि हाडांच्या सांध्याच्या रचनेत समानता आहे.

(v) या समानता दर्शवितात की प्राणी समान पूर्वजापासून उत्क्रांत झाले आहेत अशा प्रकारे उत्क्रांतीचा पुरावा देतात.

9) Explain in brief Darwin’s theory of natural selection. 

Ans : i. Darwin is famous for the theory which he published in the book titled 'Origin of Species'.

ii. Darwin's theory of natural selection is based on the concept of survival of the fittest.

iii. Organisms can reproduce prolifically.

iv. Under limited resources, organisms compete with each other in a life- threatening manner for their survival.

v. According to this theory, only those organisms survive which show modifications for winning the competition.

The selected organisms then give rise to new species with their specific set of characters.

9) डार्विनचा नैसर्गिक निवडीचा सिध्दांत थोडक्यात स्पष्ट करा. 

उत्तर : 1. चार्लस् डार्विनने नैसर्गिक निवडीचा सिद्धांत मांडला. यासाठी त्याने विविध प्रदेशांतील वनस्पती व प्राण्यांचे असंख्य नमुने गोळा करून त्यांच्या निरीक्षणांवरून 'सक्षम ते जगतील' असे मत मांडले.

2. याचे स्पष्टीकरण देताना डार्विन म्हणतो की, सर्व सजीव प्रचंड संख्येने पुनरुत्पादन करतात. निर्माण झालेले जीव जगण्यासाठी जीवघेणी स्पर्धा करतात. जो सक्षम असतो तो या स्पर्धेत टिकून राहतो.

3. सक्षम जिवाच्या शरीरात जगण्यासाठी आवश्यक गुणधर्म असतात. हे निसर्गच निवडतो. निसर्गात सुयोग्य जीवन जगतात, बाकीचे टिकाव धरू शकत नाहीत. 

4. जगलेले जीव पुनरुत्पादन करून स्वतःच्या वेगळ्या वैशिष्ट्यांसकट नवीन प्रजाती तयार करतात.

5. हा सिद्धांत 'ओरिजिन ऑफ स्पीशीज' (Origin of Species) या डार्विनच्या पुस्तकात प्रसिद्ध झाला आहे. डार्विनचा नैसर्गिक निवडीचा हा सिद्धांत सर्वमान्य आहे; कारण निसर्गातील अनेक उदाहरणांवरून तो स्पष्ट होतो.

10) Complete the following paragraph with the words given in brackets.

( Cro - Magnon, brain, fire, agriculture, Cultural , homo sapien, wise man )

            Evolution of upright man continued in the direction of developing its ______ for the period of about 1 lakh years and meanwhile it discovered the ______. Brain of a 50 thousand year old man had been sufficiently evolved to the extent that it could be considered as a member of the species _______. Neanderthal man can be considered as the first example of ______. The ________ man evolved about 50 thousand years ago and afterwards, this evolution had been faster than the earlier. About 10 thousand years

ago, a wise-man started to practise the ________. It started to rear the cattle-herds and established the cities. _______ development took place. 

Ans : Evolution of upright man continued in the direction of developing its brain for the period of about 1 lakh years and meanwhile he discovered the fire. Brain of man 50 thousand years ago had been sufficiently evolved to the extent that it could be considered as member of the species Homo sapiens. Neanderthal man can be considered as the first example of wise man. The Cro - Magnon man evolved about 50 thousand years ago and afterwards, this evolution had been faster than the earlier. About 10 thousand years ago, wise-man started to practise the agriculture. It started to rear the cattle-herds and established the cities. Cultural development took place. 

10) खालील परिच्छेद पूर्ण करा.

(क्रो मॅग्नन, मेंदू, अग्नीच्या, शेती, संस्कृतीचा, होमो सॅपियन, बुद्धी मानव ) 

       जवळजवळ एक लाख वर्षांसाठी ताठ चालणान्या माणसाच्या मेंदू मोठया होण्याच्या दिशेने त्याची प्रगती होताच राहिली आणि त्याला अग्नीच्या वापराचा शोध लागला. सुमारे 50 हजार वर्षे पूर्वीच्या मानवाचा मेंदू पुरेसा विकसित झालेला होता आणि होमो सॅपियन या वर्गाचा सदस्य म्हणण्या योग्य झाला होता. निअँडरथल मानव हे बुद्धी मानव या वर्गातील पहिले उदाहरण म्हणता येईल. सुमारे 50 हजार वर्षांपूर्वी क्रो मॅग्नन मानव अस्तित्वात आला आणि त्यानंतर मात्र ही प्रगती पूर्वी पेक्षा खूप झपाट्याने होत राहिली. सुमारे 10,000 वर्षांपूर्वी बुद्धिमान मानव शेती करू लागला. जनावरांचे कळप बाळगू लागला त्याने वसाहती बसवल्या. मग संस्कृतीचा विकास झाला. 

उत्तर : 

11) Observe the following images and answer the questions. 

a) Which evolutionary evidences are indicated in the given picture?

b) How are they formed?

c) Which method is used to measure their age or their time?

Ans : a. The given pictures indicate paleontological evidences of evolution.

b. Large number of organisms get buried due to disasters like flood, earthquake, volcano, etc. Remnants and impressions of such organisms remain preserved underground and form fossils.

c. Carbon dating is a method used to measure the age of fossils.

11) चित्राचे निरीक्षण करून प्रश्नांची उत्तरे लिहा. 

अ) चित्रामध्ये उत्क्रांतीचे कोणते पुरावे दर्शविले आहेत ? 

आ) ते कसे तयार झाले आहेत ?

इ) त्यांचा कालावधी किंवा वय मोजण्यासाठी कोणती पद्धत वापरतात? 

उत्तर : अ)दिलेली चित्रे उत्क्रांतीचे पॅलेओन्टोलॉजिकल पुरावे दर्शवतात.

आ) पूर, भूकंप, ज्वालामुखी इत्यादी आपत्तींमुळे मोठ्या संख्येने जीव गाडले जातात. अशा जीवांचे अवशेष आणि ठसे भूगर्भात संरक्षित राहतात आणि जीवाश्म बनतात. 

इ) कार्बनी वयमापन ही जीवाश्मांचे वय मोजण्यासाठी वापरली जाणारी पद्धत आहे.

12) Observe the picture and answer the following questions. 

a) The given picture indicates which principle?

b) Explain that principle in your language.

c) What is the meaning of acquired characteristics? 

Ans : a) The given picture indicates Lamarckism or inheritance of acquired characters.

b) Lamarckism or inheritance of acquired characters:

(i) Lamarckism is the theory of inheritance of acquired characters from one generation to another, given by Jean-Baptiste Lamarck. 

(ii) It states that the morphological changes occurring in living organisms are responsible for evolution. This concept was based on the principle of use and disuse of organs.

(iii) Morphological changes may occur gradually, either due to specific activities or laziness of a particular organism. 

(iv) For e.g. Browsing on leaves of tall plants caused the neck of the giraffe to become long; legs of swans and ducks have become useful for swimming due to living in water etc.

c) Modification in structure or function acquired by an organism during its life, caused by environmental factors is known as acquired character.

12) चित्राचे निरीक्षण करून प्रश्नांची उत्तरे लिहा. 

अ) ही आकृती कोणते तत्त्व दर्शविते ?

ब) ते तत्त्व तुमच्या भाषेत स्पष्ट करा.

क) मिळवलेली वैशिष्ट्ये म्हणजे काय ? 

उत्तर : अ) दिलेले चित्र लॅमार्कवाद किंवा अधिग्रहित वर्णांचे वारसा दर्शवते.

ब) लॅमार्कवाद किंवा अधिग्रहित वर्णांचा वारसा:

(i) लॅमार्कवाद हा जीन-बॅप्टिस्ट लामार्कने दिलेला, एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे मिळवलेल्या वर्णांच्या वारशाचा सिद्धांत आहे. 

(ii) सजीवांमध्ये होणारे आकार बदल उत्क्रांतीसाठी जबाबदार आहेत. ही संकल्पना अवयवांचा वापर आणि निरुपयोग या तत्त्वावर आधारित होती. 

(iii) विशिष्ट क्रियामुळे किंवा आळशीपणामुळे, बदल हळूहळू होऊ शकतात. 

(iv) उदा. उंच झाडांच्या पानांवर नजर टाकल्याने जिराफाची मान लांब झाली; बदकांचे पाय पोहण्यासाठी उपयुक्त इ. 

c) एखाद्या जीवाने त्याच्या आयुष्यादरम्यान संरचनेत किंवा कार्यामध्ये बदल केला, जो पर्यावरणीय घटकांमुळे होतो, त्याला अधिग्रहित वर्ण म्हणतात.

13) Explain with suitable examples importance of anatomical evidences in evolution. (July '19; March '20)

Ans : (i) There are similarities in the structure and anatomy of different animal groups. E.g. human hand. forelimb of bull. patagium of bat and flipper of whale are all similar in their internal anatomy. There is similarity in the bones and joints of all these specimens. 

(ii) External morphology does not show any similarity. Use of each of the organ is also different in different animals. Structurally. they may not be related. 

(iii) However, the similarities in the anatomy is an evidence that they may have a common ancestor.

(iv) In this way, the anatomical evidence throws light on the process of evolution. 

(1) उत्क्रांतीमध्ये शरीरशास्त्रीय पुराव्यांचे महत्त्व सोदाहरण स्पष्ट करा.

(जुलै '19; मार्च '20) 

उत्तर : (i) निरनिराळ्या सजीवांत शरीरातील वैशिष्ट्ये साम्य दाखवतात. उदा., मानवी हात, बैलाचा पाय वटवाघळाचा चर्मपर व देवमाशाचा पर यांच्यात हाडांच्या रचनेत व हाडांच्या जोडणीत साम्य दिसून येते.

(ii) बाह्यरूपात यात कोणतेही साम्य दिसून येत नाही. त्यांचा प्रत्येक प्राण्यात उपयोगही वेगवेगळा आहे. तसेच त्यांच्या रचनेतही भिन्नता आहे.

(iii) परंतु हे हाडांतील साम्य त्यांचे पूर्वज समान असावेत याचा पुरावा ठरू शकते, यालाच शरीरशास्त्रीय पुरावा म्हटले जाते.

14) Human evolution began approximately 7 crore years ago.

Ans : (i) Approximately around 7 crore years ago the ice age began on the earth. In such conditions, dinosaurs became extinct. The evolution and diversity of mammals started during this time. Due to change in climate the forest cover also declined rapidly.

(ii) Ancestors of monkey-like animals were Lemur like animals which evolved during this time period.

(iii) The tails of these monkey-like creatures started vanishing very gradually around 4 crore years ago.

(iv) The body and brain both increased in volume forming first ape-like animals. The monkey-like ancestors gave rise to two nary links to apes and human- evolutionary links apes and human-like animals.

(v) Later, the human evolution took place by changes in the brain volume, the ability to walk upright, excessive use of hand for manipulations.

(vi) This journey of human evolution began 7 crore years ago. But the true wise and intelligent man arose around 50,000 years ago. 

14) मानवाच्या उत्क्रांतीस सुमारे 7 कोटी वर्षांपूर्वी सुरुवात झाली. या विधानाचे स्पष्टीकरण लिहा.

उत्तर : (i) सुमारे सात कोटी वर्षांपूर्वी पृथ्वीवर हिमयुग सुरू झाले. त्या वेळच्या परिस्थितीमध्ये अखेरचे डायनोसोर नाहीसे झाले. त्यानंतर सस्तन प्राण्यांची उत्क्रांती झाली. सुरू

(ii) आजच्या आधुनिक लेम्युरप्रमाणे दिसणाऱ्या प्राण्यांपासून त्या वेळी माकडासारखे प्राणी विकसित होऊ लागले. 4 कोटी वर्षांपूर्वीच्या कालावधीत आफ्रिकेतील या माकडांसारख्या प्राण्यांच्या शेपट्या अतिशय संथ गतीने नाहीशा झाल्या. त्यांच्या शरीरात आणि मेंदूच्या आकारमानात हळूहळू बदल होत होत मानवसदृश प्राण्यांचा विकास होऊ लागला. झाडांवर राहणाऱ्या माकडांपासून कपि आणि मानव अशा दोन भिन्न उत्क्रांतीचे मार्ग निर्माण झाले.

(iii) मानवाच्या उत्क्रांतीच्या मार्गावर मेंदूच्या आकारमानात वाढ, ताठ चालण्याची प्रवृत्ती, बुद्धीचा विकास अशा बाबींचा विकास होत मानव उत्क्रांत झाला.

(iv) हा सारा प्रवास सुमारे सात कोटी वर्षांपासून सुरू झाला. मात्र 50 हजार वर्षांपूर्वी खरा बुद्धिमान मानव निर्माण झाला.

15) Geographical and reproductive isolation of organisms gradually leads to speciation.

Ans : (i) Every species survives in specific geographical conditions. The requirements of food and habitat is specific for each species. Their reproductive ability and period is also different.

(ii) Therefore, the individuals from one species cannot reproduce with individuals from other species.

(iii) When they are separated by a distance or geographical barriers they are said to be isolated geographically.

(iv) When they cannot reproduce with each other, they are said to be isolated reproductively.

15) सजीवांचे भौगोलिक व पुनरुत्पादनीय अलगीकरण झाल्यास कालांतराने जातिभेद / जातिउद्भव होतो.

उत्तर : (i) प्रत्येक जाती विशिष्ट भौगोलिक स्थितीत वाढते. तिचा आहार, विहार, फलनक्षमता, समागमकाळ इत्यादी जातिनिहाय भिन्न असतो.

(ii) असे सजीव दुसऱ्या जातीतील सजीवांसोबत पुनरुत्पादन करू शकत नाहीत. 

(iii) या दोन भिन्न जातींचा पूर्वज एकच असू शकतो. परंतु काही कारणाने जर या जातीचे दोन गट पडले आणि खूप मोठ्या कालावधीकरिता ते भौगोलिक व पुनरुत्पादनीयदृष्ट्या अलग राहिले, तर त्यांच्या आनुवंशिक गुणधर्मांत बदल होऊन त्यापासून दोन नव्या जाती बनतात. 

5 Mark

Q 4. Solve the following questions. खालील प्रश्न सोडवा. 

1) Explain any five types of evidence that support the theory of evolution. 

Ans : i. Morphological evidences: Morphological evidence is based on the similarity of size, shape or structure of organs among a group of organisms proving that they evolved from the same ancestor.

ii. Anatomical evidences: Anatomical evidence is the evidence of evolution based on the similarities in the anatomical structure of bones and bony joints in the organs of animals.

iii. Vestigial organs: Vestigial organs are useless organs that are degenerated or underdeveloped due to non-functionality through several years.

iv. Paleontological evidences: Paleontological evidence of evolution is based on the study of remnants and impressions of organisms that remain preserved underground as fossils.

1) उत्क्रांतीच्या सिध्दांतास पुष्टी देणारे कोणतेही पाच पुरावे स्पष्ट करा.

उत्तर : (i) बाह्यरूपीय पुरावे: आकार, आकार किंवा अवयवांच्या संरचनेच्या समानतेवर आधारित जीवांच्या गटामध्ये ते एकाच पूर्वजापासून उत्क्रांत झाल्याचे सिद्ध करतात. 

(ii) शरीरशास्त्रीय पुरावे: शरीरशास्त्रीय पुरावा हा प्राण्यांच्या अवयवांमधील हाडे आणि हाडांच्या सांध्यातील शारीरिक रचनेतील समानतेवर आधारित उत्क्रांतीचा पुरावा आहे.

(iii) अवशेषांगे: हे निरुपयोगी अवयव आहेत जे अनेक वर्षांपासून कार्यक्षम नसल्यामुळे खराब झालेले किंवा अविकसित आहेत. 

(iv) पुराजीव विषयक पुरावे: उत्क्रांतीचे पॅलेओन्टोलॉजिकल पुरावे हे अवशेष आणि जीवाश्म म्हणून भूगर्भात जतन केलेल्या जीवांच्या छापांच्या अभ्यासावर आधारित आहेत.

2) Explain in short- transcription and mutation. 

Ans : Transcription : It is the first step of gene expression that involves the formation of RNA molecucle from DNA. 

Mutation : It is any sudden change that occurs in the nucleotide sequence of a gene, causing either a minor or considerable change in the characters of an individual.

2) प्रतिलेखन आणि उत्परिवर्तन स्पष्ट करा. 

उत्तर : प्रतिलेखन : DNA पासून mRNA ची निर्मिती होण्याच्या प्रक्रियेला प्रतिलेखन म्हणतात. प्रतिलेखन प्रक्रिया पेशीकेंद्रकात घडून येते.

उत्परिवर्तन : हा जनुकाच्या केंद्रक क्रमामध्ये अचानक होणारा कोणताही बदल आहे, ज्यामुळे एखाद्या व्यक्तीच्या वर्णांमध्ये किरकोळ किंवा लक्षणीय बदल होतो. उत्परिवर्तने जैविक उत्क्रांतीच्या ‘नैसर्गिक निवड’ या मूलभूत प्रक्रियेसाठी आवश्यक घटकांचा पुरवठा करीत असतात.

3) Write the reasons why the theory of gradual development of living organisms is followed by all. 

Ans : (i) According to the theory of evolution, the first living material (protoplasm) was formed in the ocean. 

(ii) Unicellular organisms formed in the course of time.

(iii) Larger and more complex organisms were formed due to the slow and gradual changes that occured in unicellular organisms.

(iv) Through evolution, plants and animals progressively developed from their ancestors that had different structural and functional organization.

(v) The proofs supporting the theory of evolution include morphological evidence, anatomical evidence, vestigial organs palentological evidence.

3) उत्परिवर्तन म्हणजे काय? थोडक्यात स्पष्ट करा. 

उत्तर : (i) उत्क्रांतीच्या सिद्धांतानुसार, प्रथम सजीव पदार्थ (प्रोटोप्लाझम) महासागरात तयार झाला. 

(ii) काळाच्या ओघात एकपेशीय जीव तयार झाले. 

(iii) एककोशिकीय जीवांमध्ये होणाऱ्या संथ आणि हळूहळू बदलांमुळे मोठे आणि अधिक जटिल जीव तयार झाले. 

(iv) उत्क्रांतीद्वारे, वनस्पती आणि प्राणी त्यांच्या पूर्वजांपासून विकसित होत गेले ज्यांची संरचनात्मक आणि कार्यात्मक संघटना भिन्न होती. 

(v) उत्क्रांती सिद्धांताचे समर्थन करणाऱ्या पुराव्यांमध्ये मॉर्फोलॉजिकल पुरावे, शरीरशास्त्रीय पुरावे, वेस्टिजियल ऑर्गन्स पॅलेंटोलॉजिकल पुरावे यांचा समावेश होतो. 

4) Write the answers to the questions by observing the figure below.

a) Write the name of the animal ‘A’ in the figure.

b) Write the name of the animal ‘B’ in the figure.

c) Write the name of the animal ‘C’ in the figure.

d) Which evolutionary evidence is illustrated by this figure?

e) Write the definition of that evidence for evolution. 

Ans : (i) '(a)' - Duck billed platypus

(ii) '(b)' - Lungfish

(iii) '(c)' - Peripatus

(iv) The evolutionary evidence illustrated in the given figure is connecting links.

(v) Definition: Connecting links are some plants or animals that show morphological characters by which they can be related to two different groups of organisms.

4) खालील आकृतीचे निरीक्षण करून प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

(अ) कृतीतील 'अ' या प्राण्यांचे नाव लिहा.

(आ) आकृतीतील 'व' या प्राण्यांचे नाव लिहा. 

(इ) आकृतीतील 'क' या प्राण्यांचे नाव लिहा.

(ई) या आकृतीवरून कोणत्या उत्क्रांतीच्या पुराव्याचा बोध होतो?

(उ) त्या उत्क्रांतीच्या पुराव्याची व्याख्या लिहा. 

उत्तर : (i) '(a)' - बदक बिल्ड प्लॅटिपस

(ii) '(b)' - लंगफिश

(iii) '(c)' - पेरिपॅटस

(iv) दिलेल्या आकृतीमध्ये स्पष्ट केलेले उत्क्रांतीचे पुरावे जोडणारे दुवे आहेत.

(v) व्याख्या: जोडणारे दुवे म्हणजे काही वनस्पती किंवा प्राणी जे बाह्यरूप दर्शवतात ज्याद्वारे ते दोन भिन्न गटांशी संबंधित असू शकतात.

5) Read the given paragraph or information and answer the questions below. 

       With the help of RNA. the genes present in the form of DNA participate in the functioning of cell and thereby control the structure and functioning of the body. Information about protein synthesis is stored in the DNA and synthesis of appropriate proteins as per requirement is necessary for body. These proteins are synthesized by DNA through the RNA. This is called 'Central Dogma', mRNA is produced as per the sequence of nucleotides on DNA. Only one of the two strands of DNA is used in this process. The sequence of nucleotides in mRNA being produced is always complementary to the DNA strand used for synthesis. Besides, there is uracil in RNA instead of thymine of DNA. This process of RNA synthesis is called transcription".

(i) Which part of the cell control the structure and functioning of the body?

Ans : Genes present in the form of DNA along with RNA control the structure and functioning of the body.

(ii) How is a specific protein synthesised in the cell? 

Ans : The information of protein synthesis is stored in the DNA which is utilised as per the requirements of the body. Later the proteins are synthesised by DNA through the RNA. 

(iii) What is the similarity between mRNA & DNA? 

Ans : The sequence of nucleotides on DNA is copied on mRNA. The nucleotide sequence on mRNA is thus complementary to DNA.

(iv) Give one difference between RNA and DNA. 

Ans : RNA has uracil instead of thymine which is present in DNA. 

(v) Define central dogma. 

Ans : Central dogma is the concept that proteins are synthesised by DNA through the RNA. 

5) पुढील परिच्छेदांवर आधारित प्रश्नांची उत्तरे लिहा : 

    DNA मध्ये असलेली जनुके RNA च्या मदतीने पेशींच्या कामकाजामध्ये भाग घेतात, तसेच शरीराच्या रचना व कार्ये यांवर नियंत्रण ठेवतात. जनुकांमध्ये प्रथिनांच्या निर्मितीविषयक माहिती साठवलेली असते व योग्य प्रथिनांची वेळोवेळी होणारी निर्मिती शरीराकरिता आवश्यक असते. या प्रथिनांची निर्मिती DNA मुळे RNA च्या माध्यमातून होते. यालाच 'सेंट्रल डाँग्मा' असे म्हटले आहे. DNA वरील जनुकांच्या साखळीनुसार mRNA ची निर्मिती होते. ही होत असताना DNA च्या दोन धाग्यांपैकी एकाचा वापर या कामी होतो. तयार होणाऱ्या m-RNA रेणूतील आणि तो तयार करण्यासाठी वासलेला DNA चा धागा या दोन्हींतील न्यूक्लिओटाइड्सचा क्रम एकमेकांना पूरक असतो. त्याचबरोबर DNA तील थायमिनऐवजी m-RNA मध्ये युरॅसिल असतो. RNA तयार करण्याच्या या प्रक्रियेला प्रतिलेखन (Transcription) असे म्हणतात.

(i) शरीराची रचना आणि कार्ये यांवर नियंत्रण ठेवणारा पेशीतील भाग कोणता ? 

उत्तर : DNA च्या मध्ये असलेली जनुके, RNA च्या मदतीने पेशींच्या कामकाजावर नियंत्रण करतात. 

(ii) योग्य अशा प्रथिनांची निर्मिती पेशीत कशी केली जाते?

उत्तर : DNA वर असलेल्या जनुकांमध्ये प्रथिन संश्लेषणाची माहिती साठवलेली असते. शरीराच्या आवश्यकतेनुसार ते प्रथिन RNA च्या साहाय्याने तयार केले जाते. 

(iii) DNA आणि RNA यांच्यातली समानता कशी असते? 

उत्तर : DNA वरील न्युक्लिओटाइडच्या रचनेनुसार RNA वरील न्यूक्लिओटाइडची क्रमवार रचना निर्माण होत असते. त्यामुळे DNA आणि RNA यांवरील न्यूक्लिओटाइडची रचना एकमेकांना पूरक असते.

(iv) DNA आणि RNA यांतील एक फरक लिहा.

उत्तर : RNA वर युरॅसील असते, तर DNA वर थायमिन हा पदार्थ असतो. 

(v) 'सेन्ट्रल डॉग्मा' याचा अर्थ काय ?

उत्तर : प्रथिनांची निर्मिती DNA मुळे RNA च्या माध्यमातून होते, याला  'सेन्ट्रल डॉग्मा' असे म्हणतात.